Προ Μινωική περίοδος – Βασιλική - Ρυθμός Βασιλικής.

Κατά το τέλος της Ύστερης Νεολιθικής, γύρω στο 2800 π.Χ. παρατηρείται μία ουσιώδης αλλαγή στην Κρήτη. Παύει η αποκλειστική χρήση του λίθου για την κατασκευή εργαλειακού εξοπλισμού και αρχίζει η σταδιακή χρήση μετάλλων και κυρίως του χαλκού.

Την ίδια περίπου περίοδο παρατηρείται μία ανάλογη μεταβολή και σε άλλες περιοχές του Ελληνικού χώρου και κυρίως στις Κυκλάδες και την ηπειρωτική Ελλάδα. Η ξαφνική αυτή αλλαγή στην τεχνολογία της Κρήτης μπορεί να ερμηνευτεί με την υπόθεση της εγκατάστασης νέων κατοίκων στο νησί, των Μινωιτών οι οποίοι έφεραν μαζί τους τον χαλκό και την γνώση για την κατεργασία του. Η προέλευση των νέων αυτών κατοίκων της Κρήτης δεν έχει ακόμα εξακριβωθεί.

Κατά την Προ Μινωική (ΠΜ) Ι περίοδο οι περισσότεροι κάτοικοι της Κρήτης ζουν σε συνοικισμούς και σπήλαια στο κεντρικό κυρίως τμήμα του νησιού. Παράλληλα όμως αρχίζουν να χτίζονται τα πρώτα σπίτια σε περιοχές της ανατολικής Κρήτης. Στη διάρκεια της ΠΜ ΙΙ φάσης ιδρύονται μεγάλοι οικισμοί, όπως η Μύρτος, η Βασιλική, τα Γουρνιά και το Παλαίκαστρο.

Η επιλογή των θέσεων των οικισμών αυτών φαίνεται ότι δεν είναι τυχαία. Όλοι βρίσκονται σε κοντινή απόσταση από τον ισθμό της Ιεράπετρας που αποτελεί το στενότερο μέρος της Κρήτης, όπου εύκολα μεταφέρονται εμπορεύματα μέσω της ξηράς από το Αιγαίο στο Λιβυκό πέλαγος και αντίστροφα. Προς το τέλος της περιόδου αναπτύσσονται εμπορικά κέντρα και στην Κεντρική Κρήτη και δημιουργούνται οδικές αρτηρίες για την επικοινωνία των κρητικών πόλεων μεταξύ τους. Η γνώση του ορείχαλκου δίνει άλλες διαστάσεις στη ζωή της εποχής. Τα πλοία γίνονται ασφαλέστερα και η επικοινωνία με τα μεσογειακά παράλια εντείνεται και γίνεται αποδοτικότερη. Έτσι αναπτύσσονται εμπορικές σχέσεις με την Κύπρο από την οποία εισάγεται χαλκός, με την Αίγυπτό και τις Κυκλάδες.

Μινωικός οικισμός στη θέση «Κεφάλι», χρονολογείται από 2300 - 2100 π.Χ., «προ μινωική περίοδος ΙΙ». Στην πρακτορική Κρήτη η κεραμική είναι ο τομέας όπου κυρίως σημειώθηκε η τεχνολογική εξέλιξη, όπου κατασκευάζονται αγγεία με πολλές ιδιαιτερότητες. Η ιδιαιτερότητα των αγγείων που βρέθηκαν, στον μινωικό οικισμό της βασιλικής,  οδήγησε τους αρχαιολόγους στην ονομασία του συγκεκριμένου ρυθμού , «ρυθμό Βασιλικής».

Εκείνη την περίοδο αναπτύχτηκαν παράλληλα και οι ρυθμοι:

• Ο ρυθμός Πύργου ,
• Ο ρυθμός Αγίου Ονουφρίου,
• Ο ρυθμός Λεβήνας,
• Ο ρυθμός Κουμάσας,
• Αλλα, ο τυπικός και από τους πιο εντυπωσιακούς ρυθμούς της Μινωικής κεραμικής, ήταν της Βασιλικής, λόγο της τεχνικής και του διακοσμητικού αποτελέσματος του. Τα αγγεία είχαν τολμηρά σχήματα: πρόχοι με ραμφόσχημη προχοή, «τσαγιέρες» με μακριά προχοή, «γαλατιέρες», ημισφαιρικά κύπελλα. Η επιφάνεια ήταν καλυμμένη με παχύ βερνίκι, το οποίο με την ελεγχόμενη άνιση οξειδωτική ενέργεια της φωτιάς αποκτούσε κηλίδες διαφόρων μορφών. Στο τέλος της περιόδου χρησιμοποιήθηκε και λευκό χρώμα, αλλά αυτό επικράτησε στην επόμενη φάση.
• 
• Μεταγενέστερα, ο ρυθμός Βασιλικής εξελίχθητε, δημιουργώντας νέους ρυθμούς. Η άμεση εξέλιξη του ρυθμού βασιλικής, ήταν ο λευκός ρυθμός. Η επιφάνεια των αγγείων είναι μαύρη στιλβωμένη. Τα διακοσμητικά θέματα ήταν σε ωχρόλευκο χρώμα: καμπυλόγραμμα, γιρλάντες, πλοχμοί, ρόδακες, σπείρες. Τυπικά σχήματα είναι οι πρόχοι, οι «τσαγιέρες», τα κύπελλα. Αρχικά ο λευκός ρυθμός θεωρήθηκε τοπικός της ανατολικής Κρήτης, αλλά αποδείχτηκε ότι υπήρχε και σε άλλες περιοχές.

Αντιπροσωπευτικό δείγμα της κεραμικής του προανακτορικού πολιτισμού, αποτελούν τα πιο πάνω ευρήματα, που βρέθηκαν στον μινωικό οικισμό της βασιλικής. Παρατηρούμε ότι ο ρυθμός κεραμικής, συνδυάζει τα τολμηρά σχήματα των υψίλαιμων αγγείων με την κηλιδωτή διακόσμηση της επιφάνειάς τους, αποτέλεσμα της ανομοιόμορφης όπτησης του πηλού. Η πρόχους είναι κατασκευασμένη από ανοιχτόχρωμο πηλό και διαθέτει μεγάλη προχοή, που μοιάζει με ράμφος πουλιού. Δύο πλαστικοί δίσκοι τοποθετημένοι εκατέρωθεν της λαβής, στη βάση της προχοής, δίνουν την εντύπωση ότι πρόκειται για τα μάτια του, ενώ όλο το πλάσιμο του σώματος παραπέμπει στην αφαιρετική αλλά ζωντανή μορφή ενός πουλιού που κοιτάζει ψηλά. Οι κόκκινες «φλόγες» που κοσμούν την καστανή επιφάνεια του αγγείου είναι φτιαγμένες από κάποιο φύλλο που ο τεχνίτης σκόπιμα κόλλησε τη ώρα του ψησίματος προκειμένου η επιφάνεια να μην ψηθεί ομοιόμορφα.

___________________________________________________________________________________________________________________________

..........................................................................................................................................................................................................................................................

Σπάνιο χαρακτηριστικό του ανάγλυφου της περιοχής αποτελέι τα Φαραγγι Χα, δίπλα στο χωριό της Βασιλικής. Η είσοδός του που είναι μόλις τρία μέτρα, βρίσκεται σε υψόμετρο 370μ. και ως την έξοδο κατηφορίζει και καταλήγει σε υψόμετρο 140μ. Έχει περίπου 33 ραπέλ το μεγαλύτερο από τα οποία αγγίζει το ύψος των 35μ. Γενικά διαθέτει πολύ στενά τοιχώματα, με πλάτος μόλις λίγα εκατοστά. Προς το τέλος του φαραγγιού χύνεται ένας μεγάλος καταρράκτης ύψους 215 μέτρων, ο καταραχτης του μαστορα. Αν και υπάρχουν πολλές διαφορετικές εκδοχές για την προέλευση του ονόματός του, αυτή που υπερισχύει είναι ότι προέρχεται ετυμολογικά από το ρήμα "χάσκω" που σημαίνει δημιουργώ χάσμα, άνοιγμα.Μια ενδιαφέρουσα παράδοση συνδέει την ονομασία του Χα με την ονομασία του χωριού «Γρας», τον σημερινό οικισμό Άγιο Στέφανο. Υπήρχε λένε στον Άγιο Στέφανο ένα κάστρο που οι Σαρακηνοί προσπάθησαν να καταλάβουν. Μια γριά που περιφερόταν έξω από το κάστρο πολέμησε γενναία τους Σαρακηνούς με το σπαθί της, ώσπου εξαντλήθηκε. Την συνέλαβαν και την ρώτησαν που είναι η μυστική είσοδος για να κυριεύσουν το κάστρο. Η γριά τους οδήγησε σε μια υπόγεια σπηλιά και τους έδειξε τη θεοσκότεινη είσοδο. Οι Σαρακηνοί διέταξαν τη γριά να κατέβει πρώτη. Πιάνοντας τις πέτρες με τα δύο τις χέρια, κρεμάστηκε στο κενό και με αργό βήμα άρχισε να κατεβαίνει. Γλιστρούσε μα προσπαθούσε να κατέβει όσο το δυνατόν πιο κάτω. Την ακολούθησαν οι Σαρακηνοί. Όταν κατέβηκαν όλοι η γριά φώναξε, «Ξαναβγείτε εδά»! Ο τελευταίος ακούγοντας το μουγκρητό άφησε τα χέρια του και κατρακύλησε στο κενό παρασέρνοντας και όλους τους άλλους. Παρέσυρε και τη γριά η οποία άρχισε να γελά καθώς έβλεπε τον σκοπό της να εκπληρώνεται. Η τρύπα όμως δεν είχε πάτο και συγκοινωνούσε με μία άλλη που υπάρχει μέσα στη χαράδρα του Χα. Έτσι η άνθρωποι της περιοχής άκουσαν το «Χα, χα, χα» της γριάς να βγαίνει μέσα από το φαράγγι. Από τότε το φαράγγι πήρε το όνομα Χα. Μία άλλη παράδοση ερμηνεύει διαφορετικά την ιστορία της χαράδρας. Ένας βοσκός οδηγούσε ένα ζευγάρι βόδια από την Παχειά Άμμο στο αλώνι του. Την ώρα που περνούσαν τα βόδια μπροστά από το στόμα του φαραγγιού κουράστηκαν κ έκατσαν κατά γης. Ο βοσκός τότε άρχιζε να φωνάζει Χα…. Χα… ώστε να κάνει τα ζώα να σηκωθούν. Η φωνή του αντιλάλησε στο χάος του φαραγγιού, το «χα» ακούστηκε από χιλιάδες στόματα και οι κάτοικοι της περιοχής από τότε ονόμασαν το φαράγγι «Χα».

Θα μπορούσαμε να πούμε ότι το φαράγγι είναι ένας παρθένος βιότοπος ανέγγιχτος από τον άνθρωπο μιας και η διαμόρφωσή του απαγορεύει στον οποιοδήποτε να το γνωρίσει καλά, να το διασχίσει ή να το εκμεταλλευτεί. Οι πρώτοι που το διέσχισαν είναι τρεις Θεσσαλονικείς ορειβάτες, έμπειροι και ριψοκίνδυνοι, ο Σταύρος Λαζαρίδης, ο Βλάσης Χατζηπαναγιώτου και ο Χρόνης Αματζίδης. Για να το διασχίσουν χρειάστηκαν προσπάθεια επτά ημερών, από τις 17 ως τις 23 Ιουνίου το 1987. Ανάλογη προσπάθεια από κάποιον που δεν είναι έμπειρος ορειβάτης θα ήταν πάρα πολύ επικίνδυνη. Άλλωστε δεν είναι λίγοι αυτοί που προσπάθησαν να προχωρήσουν στο εσωτερικό και κινδύνευσαν ή και έχασαν τη ζωή τους.

Το φαράγγι του Χα έχει 26 τεχνικές καταβάσεις η μεγαλύτερη εκ των οποίων είναι 30μ. και σχεδόν καθόλου περπάτημα. Γι' αυτό οι επισκέπτες του είναι κυρίως έμπειροι ορειβάτες, καθώς είναι αρκετά επικίνδυνο. Θεωρείται ένα από τα αγριότερα φαράγγια της Ελλάδας και ένα από τα πιο δύσκολα για διάσχιση, αλλά ένα από τα 10 ομορφότερα σε όλη την Ευρώπη. Απο τουσ πρωτους που το διέσχισαν ήταν τρεις Θεσσαλονικείς ορειβάτες, ο Σταύρος Λαζαρίδης, ο Βλάσης Χατζηπαναγιώτου και ο Χρόνης Αματζίδης. Για να το διασχίσουν χρειάστηκαν μία εβδομάδα, από τις 17 ως τις 23 Ιουνίου το 1987. Το φαράγγι εχει διασχιστεί και απο έμπειρους πολίτες της Περιοχής.

Το φαράγγι διαθέτει πλούσια χλωρίδα και πανίδα. Οι μικρές λίμνες αποτελούν σημαντικούς υδροβιότοπους για πολλά μεταναστευτικά πουλιά, αλλά και για μόνιμα πουλιά και θηλαστικά. Από τα θηλαστικά το είδος που κυριαρχεί είναι ο κρητικός λαγός, ενώ συναντάται και η κρητική νυφίτσα (καλογυναικάρι) και ο κρητικός ασβός (άρκαλος). Έχει, επίσης, παρατηρηθεί ο ακανθωτός ποντικός, τρωκτικό που δεν υπάρχει αλλού στην Ευρώπη και είναι στοιχείο της αφρικανικής πανίδας. Στο φαράγγι θα συναντήσει κανείς την τραχεία πεύκη καθώς και πλήθος άλλων ειδών δέντρων και θάμνων, αρωματικών φυτών και λουλουδιών. Πολλά σπάνια και απειλούμενα φυτικά είδη έχουν βρει ιδανικό καταφύγιο μέσα στη Χαράδρα.

www.youtube.com/watch?v=EqMp0-AiJ7A

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Στην Κρήτη των Σκοτεινών Χρόνων ((ΥΜΙΙΙΓ-Πρωτογεωμετρική περίοδος) και στη λατρεία της “θεάς με υψωμένα χέρια”  θα ταξιδέψει το κοινό του ο αρχαιολόγος Θεόδωρος Ηλιόπουλος, στα πλαίσια του Μινωικού Σεμιναρίου που διοργανώνει η Εν Αθήναις Αρχαιολογική Εταιρεία  στις 11 Νοεμβρίου (ώρα 7.30μ. μ.).

Βρισκόμαστε στην Κρήτη, γύρω στα 1000 π.Χ. Ο λαμπρός πολιτισμός που είχε ακμάσει στο νησί κατά την αμέσως προηγούμενη χιλιετία ήταν πλέον παρελθόν και οι άλλοτε κραταιοί Μινωίτες ζούσαν τώρα σε μικρούς, σχετικά απομονωμένους οικισμούς. Λίγα είναι αυτά που συνέδεαν τους φτωχούς εκείνους αγροποιμένες με το ένδοξο, θαλασσοκρατορικό παρελθόν τους. Και το σημαντικότερο από αυτά φαίνεται ότι ήταν η μεγάλη θεά τους, την οποία συνέχιζαν να τιμούν στην παρακμή τούς όπως και στα χρόνια της δόξας.

Ένα δείγμα της λατρείας αυτής είναι και το άγαλμα της θεότητας που αποκαλύφθηκε στον λόφο Κεφάλα, στη Βασιλική Ιεράπετρας, κατά τις ανασκαφές που έγιναν εκεί μεταξύ του 1994 και του 1998. Σχετικά μεγάλου μεγέθους – το μισό από εκείνο ενός κανονικού ενηλίκου – το άγαλμα, που παριστάνει τη θεά ένθρονη, βρέθηκε σε ένα κτίριο οκτώ δωματίων (γνωστό στους ανασκαφείς ως Κτίριο Ε΄), το οποίο έχει ταυτιστεί με λατρευτικό συγκρότημα αφιερωμένο στη “θεά με υψωμένα χέρια”. Η αποκάλυψη ήταν συγκλονιστική. Για πρώτη φορά στα σύγχρονα ανασκαφικά χρονικά ανασκαπτόταν συστηματικά ένας οργανωμένος λατρευτικός χώρος των Σκοτεινών Χρόνων όπου εντοπιζόταν ένα τόσο μεγάλο άγαλμα της  - γνωστής κατά τα άλλα- θεότητας.

Το εύρημα αποτελούσε πράγματι τον συνδετικό κρίκο των δεκάδων μέχρι τότε γνωστών αγαλμάτων της θεάς και της λατρείας της κατά τα Σκοτεινά Χρόνια. Κατά μία περίεργη σύμπτωση των ανασκαφών, τα ιερά της περιόδου αυτής στην Κρήτη ήταν ως πρόσφατα ατελώς γνωστά, ενώ πολύ καλύτερα γνωστή ήταν η λατρευόμενη σε αυτά θεότητα. Εκτός από το ιερό στο Καρφί, που δημοσιεύτηκε όμως συνοπτικά λόγω του πρόωρου θανάτου του θρυλικού ανασκαφέα του Pendlebury, όλες οι άλλες ”θεές” που είχαν βρεθεί μέχρι τη δεκαετία του 1980,  είχαν εντοπιστεί είτε σε περιορισμένες σωστικές ανασκαφές (Γάζι), είτε σε κτίσματα “ανακαταλήψεως” (Κνωσός, Καννιά Γόρτυνoς, Γουρνιά), είτε σε αμφίβολες ανασκαφικές συνθήκες πρώιμων ερευνών (Πρινιάς), είτε είχαν παραδοθεί ή κατασχεθεί. Κατά τα τελευταία 20 χρόνια όμως ανασκάφτηκαν επιτέλους δύο καλά σωζόμενα ιερά της θεάς, στα πλαίσια αντίστοιχων οικισμών στον Βροντά του Καβουσιού και στον Χαλασμένο. Κατά ευτυχή συγκυρία τα ιερά αυτά απέχουν ελάχιστα χιλιόμετρα από την Κεφάλα Βασιλικής.

Το βόρειο τμήμα επομένως του Ισθμού της Ιεράπετρας αποτελεί ήδη τον πανελληνίως σημαντικότερο χώρο για την μελέτη της μετεξέλιξης της κρητομυκηναϊκής θρησκείας σε αυτήν των ιστορικών χρόνων. Η μελέτη των δεκάδων πλέον όρθιων αγαλματίων θεών από τα ιερά αυτά και του μεγάλου ένθρονου παραδείγματος από την Κεφάλα Βασιλικής, προσφέρει και μία μαρτυρία για την πολυπλοκότητα των λατρευτικών μορφών. Προμηνύει επίσης στον κάθε αρχαιολόγο που ανασκάπτει  έναν από τους δεκάδες κρητικούς οικισμούς των Σκοτεινών Χρόνων τις εκπλήξεις που τον περιμένουν και το μέλλον που έχει η έρευνα της περιόδου αυτής στο νησί.

πηγη www.archaiologia.gr